3 indrukwekkende speeches
op het Tolk- en Vertaal congres 2016 in Hilversum
Mijn eerste conferentie dit jaar!
Op 11 en 12 maart was ik op het "Tolk - en Vertaal Congres 2016" in Hilversum. Met meer dan 750 aanmeldingen was er veel intresse voor dit branchebreed initiatief. Zowat iedereen die in de vertaalbranche werkt was uitgenodigt. Onder het motto "Samen kom je verder" waren tolken, vertalers, studenten, vertaalbureaus, taaltechnologen, opleidingsinstituten en zelfs overheidsdiensten bij elkaar gekomen. Ook het COA was vertegenwoordigd.
Henry Liu, voorzitter van de International Federation of Translators (FIT) opende het evenement voor een volle zaal met een inspirerende presentatie. "Wat vereent ons? - Samenwerken en duurzaamheid in de vertaalberoep" was een speech met impulsen. Hoe kunnen we een brug slaan over de kloof tussen gebruiker, aanbieder en vertaler en hoe het vertaalproces uit de blackbox tillen? Zijn we nog vertalers of eerder IT-professionals? Welke alternatieven zijn er voor de op volume gebaseerde methode van afrekening voor vertalingen? Niemand adverteert met "Slow Translation", altijd maar met "Fast Translation". Bestaat er zoiets als de "Fair Trade LSP"? Grappig was de volgende vergelijking: Stel je voor, de tolk krijgt alleen 50% betaald voor een zin, die hij al erder voor deze klant had getolkt. Hij heeft het over Akerlof's lemons problem en wijst op misverhoudingen tussen vertaalkwaliteit en klanteisen. Over een adequate prijs kun je het alleen eens worden als de tekstkwaliteit aan de eisen van de klant voldoet - niet minder, maar ook niet meer. Over kwaliteit en verantwoordelijkheid van de vertaler gesproken herinnert Henry Liu aan Toyota en de duurste product recall aller tijden, waarin vertalster en klokkenluidster Betsy Benjamin een belangrijke rol speelde. Hij ziet het process van vrijwilligerswerk van vertalers als vraagstuk. Alle partijen ervaren waardering van buiten af in welke vorm dan ook, niet zo vrijwillige vertalers. Intrinsieke motivatie of beter samenwerken?
Technologie ziet Henry Liu als een positieve ontwikkeling, maar ook in tegenstrijd met de diversiteit van taal. "Als iedereen op de zelfde manier denkt, dan denkt niemand." Moeten we het vertalen niet veel meer dematerialiseren, in plaats van het te dehumanizeren?
Jaap van der Meer van TAUS kwam met een overzicht van de ontwikkeling van taaltechnologieën in het algemeen en van machinevertaling in het bijzonder. Te gelijker tijd met Jaap van der Meer's speech praatte Bert Esselink in de andere zaal over het "Veilig stellen van de kwaliteit bij steeds hogere eisen van de klant voor dezelfde prijs". Dit was een moeilijke beslissing voor mij. Esselinks klassieker "A Practical Guide To Localisation" staat ook in mijn boekenkast en ik had hem graag gehoord. Maar aangezien ik mij tegenwoordig op de mogelijkheden van machinevertaling richt, zat ik om kwart voor twaalf benieuwd in de theaterzaal en luisterde naar wat Jaap van der Meer over het begin van de taaltechnologiesector in de jaren 80 wist te vertellen. Een video van de eerste textwriter maakte duidelijk, hoe snel zich de ICT-branche tot heden ontwikkelt heeft. Met 100 pagina's op 20 discettes kon Jaap zijn productiviteit met 100% verhogen! Meer uit de jaren 80: Systran, een van de oudste bedrijven voor machinevertaling en tegenwoordig marktleider op dit gebied op internet, werd geintroduceerd op het lokale Pariser Internet "Minitel". De ontwikkelingen in de spraakherkenning van Lernout & Hauspie, nu Nuance (Dragon Naturally Speaking) waren een van de belangrijke vooruitgangen in de jaren 90.
Op lange termijn, zo Jaap's ervaring, doorloopt de ontwikkeling van nieuwe technologieën de volgende fasen: 1. hoge verwachtigen, 2. desillusie, 3. plateau. De jaren 2000 waren het decennium van de TMs. TAUS begon met het bijeenbrengen van TM data in de Cloud. Een menselijk taalgenoom zou worden opgebouwd analoog aan het Human Genome Project. De desillusie was al begonnen, zegt Jaap van der Meer. 2010 werden al meer woorden door machines vertaald dan door mensen. Vertaling wordt nu een applicatie. Vertaalmachines bestaan als API's en je betaald met je data in de Cloud. (Even haalt hij uit en vermeldt Slate Desktop als Cloud-onafhankelijke alternative, maar daarover meer in de volgende post.) Toekomst: TAUS nodigt uit om mee te discussiëren. In de blog "The future does not need translators" kan iederen zijn mening laten horen. Jaap deelt openhartig inzichten, die hij in een lange carrière in de taaltechnologie heeft opgedaan: Rustig blijven en je niet van overdreven enthousiasme laten meeslepen - technologie wordt gemaakt door mensen. Nog een keer komt hij terug op de onmogelijkheid gegevens in de cloud te beschermen.
En dan nog een laatste advies voor ons: START MEASURING! (Begin te meten!)
Een mooie vergelijking: Vertaling lijkt op wc-papier - niemand denkt eraan totdat je het nodig hebt.
Lori Thicke van Translation Without Borders opende de tweede dag van de conferentie. Lori had altijd als vrijwilliger willen werken, maar het kwam er gewoon nooit van - klinkt dat bekend? Tot haar vertaalbureau in 1993 een aanvraag van Médicins Sans Frontières binnen kreeg. Ze zag uiteindelijk haar kans en opperde de vertaling pro bono. Lori ging zelf op onderzoek uit en besefte dat er een enorme vraag naar vertalingen voor humanitaire hulp bestond. Een belangrijk punt van haar pleidooi was het thema moedertaal. Als we alleen in grote Europese talen communiceren, zullen we alleen maar tegen onszelf praten. Lori verteld over crisissituaties, waarbij vitale informatie hun doelgroep pas vertraagd kon bereiken, omdat ze niet in de regionale taal ter beschikking stond. Ze legt uit, wat een enorme voordeel het heeft, als mensen in hun eerste of tweede moedertal kunnen leren. Een feit wat voor veel mensen in Europa vanzelfsprekend is tijdens hun opvoeding. In het Noors, een taal met 5 miljoen sprekers, vindt je 450.000 pagina's met gratis informatie bij Wikipedia. In het Hausa met 50 miljoen sprekers, zijn het slechts 1300 pagina's. Ook Lori heeft vragen bij vrijwilligerswerk van vertalers - onzichtbaar en zonder directe waardering. En hoe is de situatie van vertalers in de meest gevraagde taalcombinaties voor humanitaire hulp?
De conferentie bood nog veel meer interessante workshops en presentaties. Als technische vertalster richtte ik me vooral op technologie. Ik keek naar de Cat-Fight, was bij de Lilt-Workshop, heb geleerd dat je Dragon met de doeltekst TMX kunt treinen en dat Wordbee meerdere doeltaalkolomen toelaat. Ik heb het SCATE-project leren kennen, kon mijn vragen over Matecat kwijt, ben om een aantal interessante contacten rijker en heb kennis kunnen maken met collega vertalers.
Over twee jaar kom ik zeker terug!